دعوت اسلامی به یکباره متولد نشد، بلکه مراحل تدریجی را طی کرد، از پنهانی و سری شروع شد و سپس به آشکاری و رویارویی رسید. این مراحل برای ایجاد پایه‌های محکم برای دین جدید در مکه و آماده کردن اولین مسلمانان برای تحمل بار رسالت ضروری بود. پس چگونه دعوت مخفیانه آغاز شد و چه چیزی باعث شد که با وجود خطرات، علنی شود؟
ندای راز: ساخت اولین هسته (سه سال)
پس از اولین وحی در غار حرا، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) دعوت خود را به اسلام به صورت کاملاً مخفیانه آغاز کرد. این مرحله که تقریباً سه سال به طول انجامید، برای ایجاد اولین هسته مؤمنان در محیطی خصمانه بسیار مهم بود.
- دلایل پنهان‌کاری: هدف اصلی پنهان‌کاری، جلوگیری از رویارویی زودهنگام با قریش بود که به بت‌پرستی و سنت‌های اجداد خود چسبیده بودند. این پنهان‌کاری باعث شد که دعوت به آرامی رشد کند و پیروانی پیدا کند که به پیام ایمان داشتند و مسئولیت‌های آن را بر عهده می‌گرفتند.
- مسلمانان اولیه: پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) شروع به دعوت نزدیکترین افراد به اسلام کرد. همسرش خدیجه بنت خویلد اولین کسی بود که به او ایمان آورد و پس از او پسر عمویش علی بن ابی طالب ، سپس برده آزاد شده‌اش زید بن حارثه و دوست صمیمی‌اش ابوبکر صدیق به او ایمان آوردند. به زودی تعدادی از صحابه اولیه مانند عثمان بن عفان، زبیر بن عوام، طلحه بن عبیدالله، سعد بن ابی وقاص، عبدالرحمن بن عوف و بسیاری دیگر نیز به او ایمان آوردند.
- مرکز دعوت: خانه ارقم بن ابی ارقم در کوه صفا، محل ملاقات‌های مخفیانه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) با مسلمانان اولیه بود. در آنجا، ایشان قرآن و اصول اسلام را به آنها آموزش می‌دادند و ایمان و صبر را در روح آنها می‌انداختند.
دعوت عمومی: چالش و رویارویی قریش
پس از سه سال تبلیغ مخفیانه، خداوند متعال به پیامبرش اجازه داد تا دعوت خود را آشکارا اعلام کند. این نقطه عطف بزرگی بود، زیرا مسلمانان از پنهان‌کاری به رویارویی آشکار روی آوردند.
- فرمان الهی به بلند صحبت کردن: فرمان صریح از جانب خداوند متعال به پیامبرش صلی الله علیه و آله و سلم مبنی بر بلند صحبت کردن در اذان صادر شد، همانطور که خداوند متعال می‌فرماید:
فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِكِينَ(سوره حجر: ۹۴).پس از آن، پیامبر صلی الله علیه و آله بر کوه صفا بالا رفت و قریش را فراخواند تا آشکارا این پیام را به آنها ابلاغ کند. - واکنش قریش: قریش این دعوت را که جایگاه دینی، اقتصادی و اجتماعی آنها را تهدید می‌کرد، نپذیرفتند. آنها پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را به سحر، جنون و دروغگویی متهم کردند و کمپین آزار و اذیت و بدرفتاری علیه پیامبر و مسلمانان را آغاز کردند.
- آزار و اذیت مسلمانان اولیه: مسلمانان در معرض انواع شکنجه و آزار و اذیت قرار گرفتند. نمونه‌هایی از آنها عبارتند از:
- بلال بن رباح: او را زیر آفتاب سوزان روی شن‌ها قرار دادند و سنگ‌های سنگین روی سینه‌اش گذاشتند تا شکنجه شود، اما او مدام «احد، احد» می‌گفت.
- خانواده آل یاسر (عمار، سامیه، یاسر): آنها تحت شدیدترین شکنجه‌ها قرار گرفتند. سمیه، که خداوند از او راضی باشد، به شهادت رسید و اولین زن شهید در اسلام شد و همسرش، یاسر، نیز به شهادت رسید.
- بسیاری مورد ضرب و شتم، محاصره و گرسنگی قرار گرفتند.
استقامت و بردباری پیامبر
با وجود همه این چالش‌ها، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در پایبندی به حقیقت ثابت قدم ماند و آسیب‌ها را تحمل کرد. عمویش، ابوطالب، از او دفاع کرد، اما او از گرویدن به اسلام خودداری کرد. قریش به پیامبر پول و قدرت پیشنهاد دادند تا از رسالت خود دست بردارد، اما او قاطعانه امتناع ورزید و سخنان معروف خود را به عمویش گفت: «به خدا سوگند، عمو، اگر خورشید را در دست راستم و ماه را در دست چپم بگذارند، به شرطی که از این هدف دست بردارم، آن را رها نخواهم کرد تا اینکه خداوند آن را پیروز گرداند یا من هلاک شوم.»
نتیجه‌گیری: قوانین ثابت برای یک ندای ابدی
مرحله‌ی دعوت پنهانی و علنی، آزمونی واقعی برای ایمان مسلمانان و صبر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بود. این مرحله، پایداری دعوت و قدرت ایمان را نشان داد که در برابر چالش‌ها متزلزل نمی‌شد. این به ما می‌آموزد که ساختن هر دعوت بزرگی نیازمند صبر، پیشرفت تدریجی خردمندانه و پایداری در اصول در مواجهه با سختی‌ها است. این پایه‌های محکم که توسط دعوت در مراحل اولیه‌اش بنا نهاده شد، راه را برای گسترش بعدی اسلام هموار کرد و ثابت کرد که حقیقت، صرف نظر از مدت زمان مبارزه، ناگزیر پیروز خواهد شد.
به نظر شما اهمیت تدریجی بودن در موعظه چیست؟
