در سال دهم هجری، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در حجة الوداع ، در بزرگترین اجتماع مسلمانان سخنرانی کرد و جوهره پیام والا و احکام جاودانه خود را که قانون اساسی برای تمام بشریت بود، به جهانیان ارائه داد. این حج به عنوان وداع نهایی، پیامی جامع بود که در آن پیامبر، پایداری دین خود و اتمام نعمت‌هایش را تضمین کرد. ایشان تنها چند هفته بعد از دنیا رفتند. برجسته‌ترین ویژگی‌های این حج و خطبه جامع آن چیست؟
آخرین حج: یک فراخوان جهانی و آمادگی یک ملت
پس از فتح مکه و گرویدن انبوه مردم به دین خدا، زمان اعلام تکمیل و تمام شدن دین فرا رسید. در سال دهم هجری، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به همراه ده‌ها هزار مسلمان برای انجام حج به سوی بیت الله الحرام حرکت کرد. این صحنه باشکوهی بود که در تاریخ بی‌سابقه بود. این حج فرصت بسیار خوبی برای آموزش مناسک عملی حج به مسلمانان و ارائه دستورالعمل‌های جامعی بود که نمایانگر جوهره پیام او بود.
خطبه وداع: قانون اساسی ابدی برای بشریت
در روز عرفه، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در مقابل جمعیت مسلمانان ایستاد و خطبه جامع خود را که به خطبه وداع معروف است، ایراد کرد. این خطبه به عنوان یک قانون اساسی جامع، تمام جنبه‌های زندگی مسلمانان را تنظیم و بر ارزش‌های اساسی بشریت تأکید می‌کرد.
از جمله برجسته‌ترین احکام خطبه وداع:
- حرمت خون، مال و آبرو: پیامبر صلی الله علیه و آله بر حرمت خون، مال و آبروی مسلمانان تأکید کردند و اینکه آنها مانند حرمت این روز، ماه و کشور محترم هستند. دلیل: در حدیثی که جابر بن عبدالله در صحیح مسلم از خطبه وداع روایت کرده است، آمده است: «خون، مال و آبروی شما برای شما به اندازه حرمت این روز، این ماه و این کشور، محترم است.»
- لغو رسوم جاهلی: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم تمام رسوم جاهلی از جمله ربا و خونخواهی را لغو کرد تا دوره جدیدی را بر اساس عدالت و انصاف آغاز کند.
- توصیه به خوش رفتاری با زنان: پیامبر صلی الله علیه و آله به خوش رفتاری با زنان توصیه کرده و حقوق و وظایف آنها را ذکر کرده است که این امر جایگاه زنان را در جامعه بالا برده است.
- هشدار از شیطان: پیامبر صلی الله علیه و آله خطر شیطان را گوشزد کرد و به آنها یادآوری کرد که او در جزیره العرب پرستیده نخواهد شد، بلکه در جای دیگر از او اطاعت خواهد شد.
- پایبندی به قرآن و سنت: او امت را به پایبندی به قرآن و سنت پیامبرش سفارش کرد و تأکید نمود که آنها ضامن جلوگیری از گمراهی پس از وفات او هستند. دلیل: «من در میان شما چیزی را به جا گذاشته‌ام که اگر به آن تمسک کنید، هرگز گمراه نخواهید شد: قرآن و سنت من.» (روایت مسلم)
- عدم رقابت پس از مرگ: پیامبر صلی الله علیه و آله از رقابت بر سر امور دنیوی پس از مرگ خود برحذر داشته و به ترس از خدا سفارش کرده است.
اعلام اکمال دین: کمال نعمت و رسالت
در حالی که پیامبر صلی الله علیه و آله در عرفات ایستاده و مشغول ایراد خطبه بود، آیه شریفه ای از قرآن کریم بر او نازل شد که بشارت تکمیل دین و تمام شدن نعمت را داشت:
الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا
(سوره مائده:) 3).
نزول این آیه، نشانه‌ی روشنی بود که پیام اسلام تکمیل شده و خداوند آن را به عنوان دین تمام بشریت پذیرفته است. صحابه از این آیه فهمیدند که وفات پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نزدیک است و خداوند پیامی را که او را با آن فرستاده بود، تکمیل کرده است.
فوت و انتقال امانت
اندکی پس از حجة الوداع، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بیمار شد و در ربیع الاول سال یازدهم هجری درگذشت. او امانت خود را ادا کرده، پیام را رسانده، امت خود را نصیحت کرده و آنها را در صراط مستقیم قرار داده بود، شبش مانند روزش بود. امانت حفظ و ابلاغ دین به امتش منتقل شد که پس از او پرچم را به دست گرفتند.
نتیجه‌گیری: احکام جاودانه و یک شیوه زندگی
حجة الوداع و خطبه مبارک آن، اوج زندگی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و مبارزه او در راه خدا را نشان داد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) احکام جاودانه و راهی روشن برای ما به جا گذاشت و تأیید کرد که پیام اسلام کامل و جامع است و قانون اساسی برای زندگی بشریت تا روز قیامت است. این دعوتی جاودانه برای پایبندی به اصول عدالت، رحمت، برابری و همزیستی است که جوهره پیام جاودانه اسلام هستند.
چه نصیحتی است که خطبه وداع بیشترین تأثیر را روی شما گذاشته است؟
