فتح مکه: روز عفو و گذشت… بازگرداندن حق به صاحبان اصلی آن بدون جنگ
پس از سال‌ها آزار و اذیت و آوارگی، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) با لشکری از مسلمانان برای فتح مکه، شهر مقدسی که به ناحق از آن رانده شده بودند، بازگشت. با این حال، این فتح، یک فتح نظامی سنتی نبود؛ بلکه روز گذشت و تسامح، روز پیروزی اصول و ارزش‌های انسانی بر پیروزی سلاح بود. وقایع این فتح مبارک چه بود و چه درس‌هایی در بر داشت؟
شکستن عهد: جرقه فتح
علت اصلی فتح مکه، نقض پیمان حدیبیه توسط قریش بود. پس از این پیمان، قبیله خزاعه با مسلمانان پیمان بستند، در حالی که قبیله بکر با قریش پیمان بست. قبیله بکر با حمایت قریش به قبیله خزاعه حمله کرد و تعدادی از آنها را در حالی که در امان بودند، کشت. هنگامی که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از این نقض آشکار پیمان مطلع شد، تصمیم به فتح مکه گرفت. این نقض پیمان، فرصتی الهی برای بازپس‌گیری خانه خدا و پاکسازی آن از بت‌ها فراهم کرد.
حرکت ارتش اسلام: عنصر غافلگیری و حکمت نبوی
پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در دهم رمضان سال هشتم هجری، با لشکری عظیم متشکل از ده هزار جنگجو از مدینه حرکت کرد. او این حرکت را تا حد امکان مخفی نگه داشت تا قریش از ورود او مطلع نشوند و برای نبرد آماده نشوند. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌خواست بدون خونریزی وارد مکه شود و فتح مدینه بدون خشونت باشد.
وقتی ارتش اسلام به حومه مکه رسید، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به هر مرد دستور داد آتشی روشن کند. آتش‌های حاصل از آن در دره ظاهر می‌شد و به قریش این تصور را می‌داد که ارتش بزرگی دارد و عزم آنها را برای مقاومت سست می‌کرد. دقیقاً همین اتفاق افتاد، زیرا ترس در دل قریش گسترش یافت.
ورود به مکه: فتح بزرگ بدون جنگ
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در بیستم رمضان، از سمت بالا، به عنوان فاتح وارد مکه شد، در حالی که گروه های دیگری از جهات مختلف وارد می شدند. مسلمانان با مقاومت کمی مواجه شدند و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با فروتنی، در حالی که سرش را بر روی مرکبش پایین انداخته بود، وارد مکه شد و خداوند متعال را به خاطر این فتح بزرگ شکر کرد.
دلیل: در صحیح مسلم از عبدالله بن مغفل رضی الله عنه روایت شده است که گفت: رسول الله صلی الله علیه و سلم را در روز فتح مکه سوار بر مرکبش دیدم که هنگام بازگشت، سوره فتح را تلاوت می‌کرد.
روز عفو و گذشت: «برو، تو آزادی.»
یکی از داستان‌های قابل توجه فتح مکه، موضع پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در برابر مردم آن است که به او آسیب رسانده، او را بیرون رانده و سال‌ها با او جنگیده بودند. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در مقابل کعبه ایستاد، سران و بزرگان قریش را جمع کرد و از آنها پرسید: «ای مردم قریش، فکر می‌کنید با شما چه خواهم کرد؟» پاسخ آنها این بود: «خوب، برادری بزرگوار و برادرزاده‌ای بزرگوار.» سپس او (صلی الله علیه و آله و سلم) با قلبی گشاده و بدون کینه و نفرت فرمود: «بروید، شما آزادید.»
این موضع بزرگ، اوج تسامح و گذشت در اسلام را به تصویر می‌کشد و نشان می‌دهد که فتح واقعی تنها با شمشیر حاصل نمی‌شود، بلکه با قلب‌هایی که عفو و گذشت می‌کنند و با ارزش‌هایی که پیروز می‌شوند، به دست می‌آید. روز فتح مکه، روز رحمت بود، نه روز انتقام.
تطهیر کعبه: بازگرداندن حق به صاحبانش
پس از ورود به مکه، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به سوی کعبه، خانه‌ای که ابراهیم (علیه السلام) برای اعلام توحید خدا ساخت، رهسپار شد. خانه‌ای که مشرکان آن را با بت‌ها آلوده کرده بودند. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) کعبه را از بت‌ها و مجسمه‌هایی که در اطراف و داخل آن بودند، پاک کرد و این کلام خداوند متعال را تلاوت نمود:
وَقُلْ جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ ۚ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقًا
(سوره اسراء: 81).
شواهد: این واقعه در صحیح بخاری و صحیح مسلم مستند شده است. بدین ترتیب، کعبه به حالت اولیه عبادت خود، یعنی توحید خداوند متعال، بازگشت و اذان از اوج خود برخاست و پیروزی اسلام را اعلام کرد.
نتیجه‌گیری: پیروزی ارزش‌ها و درسی در رحمت
فتح مکه یک رویداد تاریخی بزرگ بود. این فتح نه تنها پیروزی مسلمانان بر دشمنانشان بود، بلکه پیروزی رحمت بر ظلم و بردباری بر انتقام نیز بود. این فتح، والاترین معانی اسلام را در خود جای داد و تأیید کرد که قدرت ایمان و اخلاق، بزرگترین فتوحات را رقم می‌زند. این یک درس جاودانه است که عظمت واقعی در بخشش در صورت توانایی نهفته است و بزرگترین پیروزی، پیروزی قلب است.
چگونه داستان فتح مکه می‌تواند الهام‌بخش ما برای گسترش ارزش‌های مدارا و بخشش در جوامعمان باشد؟
